Begraafplaats: Ter Apel
monument uit 2004
In het gehucht De Maten werd een begraafplaats ingericht voor de joden uit Ter Apel en die uit Noord-Drenthe, daar Bourtange voor hen te vèr verwijderd was. Volgens het kadastrale register bestond dit al in 1832-1836.
Op het kleine rechthoekige terrein van 2 are en 25 centiare is geen enkel grafmonument bewaard gebleven; het verhoogde terrein ligt als een eiland temidden van bouwland in het stroomgebied van de Runde; het is wellicht verhoogd om de problemen als in Bourtange te voorkomen.
Roswinkel was een dorp met een sterke middenstand, een streekcentrum, dat veel joodse kooplieden aan trok in de loop van de 19e eeuw, dus ontstond de behoefte aan een eigen begraafplaats. De gemeente Emmen stelde een terrein beschikbaar, welk verhoogd werd voor 38 gulden.
De begraafplaats in De Maten was in die tijd buiten gebruik geraakt; in Roswinkel werd tot 1886 begraven, toen Ter Apel een eigen begraafplaats kreeg.
Dus in 1904 golden De Maten en Roswinkel als verlaten en niemand lette er op. De percelen waren niet omheind en zo kon het gebeuren dat er -door het ploegen in het omliggende bouwland– schade ontstond, of dat ze beweid werden door het vee. Van de boeren/eigenaren kwam weinig of zelfs helemaal geen medewerking voor het oprichten van een omheining.
De Joodse gemeenschap moest er dus zelf voor zorgen; een geldinzamelingsactie volgde en om in de toekomst problemen te voorkomen, moest een verantwoordelijke gevonden worden voor beide percelen. Het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap wees een verzoek daartoe af; tenslotte vielen de terreinen onder de gemeente Ter Apel als nieuwe kille.
In Roswinkel staat nu één steen, waarop staat aan wie dit perceel behoort; in 1998 is daar omheen een beukenhaag geplant, eveneens staat er nu een klein monument voor de oorlogsslachtoffers.
De Maten is afgerasterd met betonpalen en draad en valt nu onder de gemeente Vlagtwedde; in 2004 is daar een steen geplaatst met de Hebreeuwse tekst ”Beth Chajiem” = Huis der levenden , en met het opschrift “Joodse begraafplaats, gebruikt tot 1870”. De steen is betaald en geplaatst door de Vereniging van Vrienden van de Synagoge Bourtange.
Gemaakt door G.F.H. Harkema-Lentz d.d. september 2011.
Bron: E.P. Boon en J.J.M. Lettinck, De Joodse Gemeenschappen in Westerwolde 1656 – 1950. Uitgave De Vey Mesdagh Stichting, 2004, pag. 261 en 262.