Begraafplaats: Zuidbroek

In de 18e eeuw vestigden zich de eerste Joden in Noord- en Zuidbroek. Voordat de joodse gemeenschap in Noord- en Zuidbroek over een eigen begraafplaats beschikte, begroef men in naburige dorpen of op een hoekje achter de Hervormde kerk van Zuidbroek, waar eerder terechtgestelde misdadigers werden begraven ( galgenkerkhof) en vreemdelingen; in de volksmond bleef dit hoekje het  ”Jodenkerkhof ”.

Vanaf 1869 moest elke gemeente een algemene begraafplaats hebben; B & W van Zuidbroek wilden het galgenkerkhof bestemmen voor de joden, hiervoor gaven Gedeputeerde Staten geen toestemming; het was te klein en bezoedeld door het verleden. In 1872 wordt het Hervormde kerkhof de algemene begraafplaats; ook de joden mochten hier met al hun rituelen begraven, mits de kist bedekt werd met 6 palmen en 4 duimen aarde. In 1881 werd het initiatief genomen voor een eigen kille met synagoge, godsdienstschool en begraafplaats, maar de gemeente Zuidbroek stond geen grond af. Zodoende kocht men zelf een perceel, dat in 1886 teruggekocht werd door de gemeente; dit perceel was deels  bouwland.

In 1922 werd de kille opgeheven en de begraafplaats werd in 1924  overgedragen aan de Joodse gemeente Hoogezand-Sappemeer. Na de Tweede Wereldoorlog werd de begraafplaats overgeheveld naar het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap te Amsterdam; door ruilverkavelingen en activiteiten van de Nederlandse Aardolie Maatschappij is het perceel in omvang afgenomen en raakte langzaam in verval. De "Stichting  Boete en Verzoening" stuurde  vrijwilligers, die praktisch alles restaureerden. Echter het hek bleef kapot; de gemeente Oosterbroek, waartoe Zuidbroek in 1990 behoorde, had nog wel betonpalen over en met wat gaas waren de kosten, inclusief werkloon, niet zo hoog en zo werd de restauratie voltooid. In 1992 werd het geheel geperfectioneerd met een monument ter nagedachtenis  aan de oorlogsslachtoffers. In 2022 is op initiatief van de Historische Kring Menterwolde i.s.m. het NIK een informatiepaneel bij de begraafplaats gerealiseerd. Het paneel is op 4 juli van dat jaar onthuld door burgemeester Hoogendoorn . 

Op de begraafplaats staan nog 27 zerken, de oudste is uit 1889 en de jongste uit 1938. De zerken zijn van bescheiden formaat, waarschijnlijk ook omdat de ondergrond  onafgegraven veen is en zware stenen daarop zouden wegzakken. 

Bron: E.P. Boon en J.J.M. Lettinck, "De Joodse gemeenschappen in Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Noord- en Zuidbroek en omliggende dorpen, 1724-1950”,  pag. 281, Uitg. De Vey Mestdagh-Stichting, Groningen,  2001.