english/engels

Begraafplaats: Leek

De Joodse begraafplaats te Leek is gelegen buiten het dorp op de Roomsterweg, langs de Diepswal, ter hoogte van verlaat 3; dit is in de richting Zevenhuizen, Haulerwijk.

Reeds vóór augustus 1783 werd een "opgeworpen hoogte" door enkele joodse gezinnen gebruikt om te begraven op een eigen plek, met instemming van de eigenaar, de Heer van Nienoord; in 1783 worden de Heren van Huis Ter Heijl eigenaar, maar geven de Joodse gemeente het gebruiksrecht voor 1 Carolus gulden per jaar "ten eeuwige dage".
De ligging van deze hoogte tussen sloten en heidevelden -in die tijd- zouden nog jarenlang voor problemen zorgen wegens verzakkingen. Dit oudste gedeelte wordt op de plattegrond aangegeven met het Romeinse cijfer I.

Na 1800 wordt de Joodse gemeente te Leek gevormd, de bevolking verdubbelt tussen 1809 en 1849 van 43 tot 84 zielen, van 1849 tot 1889 groeit die tot 153 zielen. Dit betekent noodzakelijke uitbreiding van de begraafplaats.
Deze uitbreidingen (met nog steeds alleen gebruiksrecht en de huur van 1 gulden) komen tot stand in 1844, 1874 en 1877. De plattegrond geeft dit aan met II, III en IV. Pas in 1882 wordt alles eigendom van de Joodse gemeente.
De verwerving in 1874 was nodig om het metaheer-huisje te bouwen.
In 1936 waren er al weer grote verzakkingen en was de omheinende heg vervallen, zodat een algehele restauratie nodig was en er werd een nieuwe toegang gebouwd met een opgang naar de poort met een hek in laat-Amsterdamse stijl; dit geheel is nog in goede staat, bovendien groeit er nu (2011) op de muren een bizonder soort mos, zodat er niet schoongeborsteld mag worden.

Na de tweede Wereldoorlog neemt in 1949 de gemeente Leek het onderhoud voor haar rekening; in 1956 wordt het hek afgesloten om vernielingen te voorkomen (sleutel bij de buurman) en in 1975 werd de metaheer hersteld.

Leek had tot 1879 een centrumfunctie voor alle omliggende dorpen, zoals voor Roden, Peize en Nietap, als ook voor Grijpskerk met Noord- en Zuidhorn, Garnwerd, Oldehove, Niezijl, Visvliet, Ezinge en Aduard; in dat jaar, 1879 dus, kreeg Grijpskerk zijn eigen begraafplaats voor zich en de onder hem ressorterende dorpen (in 2004 nog bestaand met 20 zerken).
Echter tot 1917 werd er nog vanuit Aduard begraven te Leek, waarschijnlijk uit traditie of omdat er familie begraven lag.

De 2 oudste nog aanwezige zerken stammen uit 1852 (te vinden op plaatsnummer 200204 en 200503). De laatste begrafenis te Leek was in 2019, bijna 80 jaar na de voorlaatste begrafenis.

Literatuur: G.J. van Klinken en J.H. de Vey Mestdagh, De Joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden (Groningen 1997).


Metaheerhuis te Leek