Poortje van de eerste begraafplaats, nu staande in de Moesstraat

Geschiedenis

De geschiedenis van de begraafplaats aan de Moesstraat is niet los te zien van de geschiedenis van de andere begraafplaatsen in de stad Groningen. Alleen al het feit dat achteraan de stenen staan van de begraafplaats aan de Jodenkamp (zie foto) geeft aan hoe verweven die geschiedenis is. In 1954 heeft men deze stenen overgebracht van de Jodenkamp naar de Moesstraat. Was er dan nog ruimte aan de Moesstraat? Kennelijk wel. Ook staat vast dat er tijdens de tweede wereldoorlog nogal wat vernielingen zijn aangericht.

1747-1827 :

De begraafplaats aan de Jodenkamp doet dienst als begraafplaats voor de in 1744 opgerichte Joodse Gemeente. Aanvankelijk was er geen begraafplaats alhoewel men er wel een plaats voor aangewezen kreeg. Er werd niet ingegaan op het aanbod van de Gemeente Groningen in de dertiger jaren van die eeuw. Misschien stond de plek de mensen niet aan, misschien te arm of te zuinig? We kunnen er slechts naar gissen. Wel weten we dat er soms vanuit de stad Groningen begraven werd in Oude Pekela, Delfzijl of Leeuwarden. Pas in 1747 werd deze begraafplaats in gebruik genomen. Toen de stad wat groter en drukker werd, de begraafplaats was toen al lang gesloten, heeft men er een muur omheen gebouwd om de eeuwige rust te verzekeren en de begraafplaats voor vernielingen te behoeden. Dit was in 1895. Helaas heeft dit niet mogen baten. In 1954 moet de begraafplaats geruimd worden.

De oudste begraafplaats in 1953

1827-1906 :

De begraafplaats aan de Moesstraat is in gebruik. Het is een onderdeel van de Noorder Begraafplaats van de stad Groningen. Er loopt een middenpad doorheen. Meestal begint men van hieruit te begraven. Met zekerheid kunnen we dat nog niet zeggen, omdat de gehele begraafplaats nog niet helemaal in kaart gebracht is. Later wordt er een Metaheerhuisje (reinigingshuisje) gebouwd, wat er nog steeds staat. Achteraan op deze begraafplaats is in 1954 een ruimte gecreëerd waar de stoffelijke resten van de Jodenkamp zijn neergelegd. In een Carré er omheen heeft men de matzeiwoth (stenen) geplaatst welke overgebracht zijn van de Jodenkamp, dit compleet met toegangshek, waarvan bijgaande foto. Er staan nog 53 stenen, in redelijk goede staat en geheel opgeknapt en geschilderd, te bewonderen. Daar de kunstschilder Henk Helmantel uit Westeremden ook in de bovengenoemde werkgroep actief heeft mee geschilderd, kun je stellen dat er een aantal echte Helmantels bij staan!

1906-heden :

Gelijk met de nieuwe sjoel neemt men de nieuwe begraafplaats in gebruik. Toen nog Winsumerstraatweg, thans Iepenlaan genoemd, tegenover de Selwerderhof.
Er is een Metaheerhuisje - je mag wel zeggen Metaheerhuis - gebouwd en later ook een woning bij gezet. Het Metaheerhuis heeft zelfs een apart gedeelte van waaruit Cohaniem de dienst kunnen bijwonen. In de zomer van 2002 is het Metaheerhuis geheel gerenoveerd.

Men moet zich wel realiseren dat de begrafenissen van de overledenen zich niet aan bovenstaande jaartallen van opening en sluiting gehouden hebben. Er is een groot aantal overgangen geweest tengevolge van leden die begraven wensten te worden op dezelfde plaats als hun eerder overleden familie. Een duidelijk voorbeeld hiervan is het graf van Estella Gerzon-Schaap dat aan de Moesstraat ligt, waar ze is begraven op 26 juni 1944!
De oudste grafsteen daar aanwezig is van Mindele, dochter van Izaak, overleden op 8 mei 1747. Er ligt hier dus op de begraafplaats aan de Moesstraat, een geschiedenis van tweehonderd jaar Groninger Jodendom in steen uitgehouwen. De steenhouwer Dinks heeft, in de negentiende eeuw, een niet onbelangrijk deel hiervan voor zijn rekening genomen.

Epiloog:
Van de vroegste geschiedenis, zoals beschreven door E. Schut in 'De Joodse Gemeenschap in de stad Groningen', tot het heden vindt men op de begraafplaatsen terug. Helemaal nu we het zonder archief van de Joodse Gemeente moeten stellen. Dit is immers in de Tweede Wereldoorlog vernietigd en slechts fragmentarisch teruggevonden. Daarom is het me een cowed (eer) om me hiermee bezig te houden en onze voorouders met de verschuldigde eerbied weer in gedachten te laten herleven.

Gemaakt door René de Vries, oktober 2002.

Foto van Robert Mulder

In de laatste maanden van 2005 werd de bebouwing uit 1954 van het scheikundig laboratorium weer gesloopt. Dat was aanleiding voor gedegen archeologisch onderzoek; hierbij werden nog weer ettelijke beenderen gevonden op de allereerste joodse begraafplaats, voornamelijk van kinderen. Deze werden op zand in kistjes gelegd en toegedekt met Israëlisch zand om te worden herbegraven. Voor de herbegraving werd ook grond meegenomen uit dit voormalig Jodenkamp.

Foto van Robert Mulder

De herbegrafenis vond plaats onder rabbinaal toezicht. De meeste kisten gingen naar de begraafplaats aan de Iepenlaan en één naar de Moesstraat, waar een graf werd gedolven naast de carré uit 1954. Ter herinnering werd op beide begraafplaatsen een monument geplaatst met op elk de helft van een gedicht.

Aan het voormalig Jodenkampje - nu Botermolendrift geheten - werden in mei 2012 deze stenen neergelegd ter herinnering aan de oudste begraafplaats.